منبت کاری روی چوب
منبت کلمه ای عربی و در لغت به معنای رویانیده شده و در اصطلاح به نقشهای برجسته به شکل گل وگیاه و اجزا آن که به روی هرچیزی مانند چوب و… نقش بسته و کنده کاری شود گفته می شود. امروزه هنر صنعت منبت کاری یکی از شاخه های صنایع دستی بوده که در ایران دارای قدمت زیاد و جایگاه ارزنده ای می باشد. منبت کاری روی چوب یکی از رایج ترین و محبوب ترین زیر شاخه های این هنر است.
تاریخچه منبت کاری
بدرستی نمی توان تاریخ مشخصی برای پیدایش این هنر تعیین کرد اما با توجه به دیوار نقشها و سنگ نوشته های تاریخی در اقصی نقاط دنیا به جرات می توان ادعا کردکه بشر از کنده کاری و تراشیدن روی دیوار غارها و سنگ و چوب برای برقراری ارتباط جهت رفع نیازهای اولیه و حتی سرگرمی استفاده می کرده است.
منبت بر روی بعضی از فلزات نیز انجام می گیرد اما چوب از جمله عناصری است که در طبیعت بوفور یافت می شود. متاسفانه این عنصر در برابر عوامل طبیعی مانند گرما، رطوبت و دیگر عوامل طبیعی بسرعت دستخوش تغییر شده و فرسایش می یابد بهمین علت آثار چوبی منبت کاری شده قدیمی چندان باقی نمانده است. قدیمی ترین نمونه منبت موجود مجسمه چوبی بت شیگیر با ۱۱۰۰۰ سال قدمت بوده و یک تندیس چوبی که در مصر کشف شده و قدمت آن متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد است نمونه ای از قدیمی ترین آثار منبت در جهان محسوب می شوند.
آغاز منبت کاری
تاریخچه منبت کاری در ایران به نقل محققان به پیش از دوره ساسانیان بر می گردد. وجود سر ستون‌های داخلی کاخهای تخت جمشید و آثار منبت بجا مانده بر روی دسته ی شمشیرها، نیزه‌ها و سپرهای چوبی سربازان ارتش ماد و هخامنشیان گواه این مطلب می باشد. قدیمی ترین اثر منبت موجود یک لنگه درب چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز بوده که تاریخ نیمه اول قرن سوم هجری قمری بر روی آن حک شده است.
مانند سایر هنرهای دستی اوج هنر منبت ایران در دوره صفوی بوده است. در دوره قاجار به علت نادیده گرفتن هنر و هنرمند ایرانی این هنر رو به افول نهاد تا سرانجام با روی کار آمدن سلسله پهلوی هنر منبت مجددا احیا و تکامل پیدا کرد. از اساتید بزرگ آن زمان می توان به استاد علی مختاری گلپایگانی ( رئیس صنایع مستظرفه مدرسه دارالفنون) و استاد احمد صنیعی اشاره نمود. احمد امامی به همراه فرزند خود علی امامی (رئیس فعلی کارگاه منبت کاری) نیز از بزرگان هنر منبت ایرانی بشمار می آیند.
امروزه منبت کاری در بسیاری از شهرهای ایران رواج دارد ولی مهم‌ترین آنها شهرهای تویسرکان و ملایر در استان همدان ، گلپایگان در استان اصفهان و آباده در استان فارس می باشد.در سال ۱۳۹۱ ملایر به عنوان پایتخت جهانی منبت در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده و شهر آباده در سال ۹۷ بعنوان شهر جهانی در حوزه منبت‌کاری به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. شهرهای گلپایگان و آباده در زمینه ی تابلو، قاب و منبت‌های تزئینی و شهر ملایر در زمینه مبل و صندلی منبت کاری فعالیت دارند.
سبک های منبت کاری روی چوب
منبت کاری به لحاظ تفاوت تکنیکهای برش چوب به سبکهای مختلفی تقسیم می شود. منبت کاری سنتی ایرانی ( قدیمی ترین سبک منبت ایرانی منبت گل و مرغ ملایر است ) ، منبت کاری فرنگی ، منبت کاری قالب سازی ، منبت قلم زنی ، منبت معرق ، منبت مشبک ، منبت تیشه ای و منبت مصالح تکمیلی.
اما مدلهای ساخت منبت سه نوع هستند :
۱- حکاکی : به این صورت که روی سطح چوب گودبرداری شده و نقشه و طرح کمی پایین‌تر از سطح صاف چوب کنده کاری
می شود.
۲- برجسته نمایی : طرح بشکل کاملا برجسته کنده کاری شده بطوری که مجزا از سطح موردنظر به چشم می آید.
۳- پیکر تراشی : طرح کل زمینه را در بر گرفته و چوب کاملا بشکل طرح در می آید.
ابزار منبت کاری
منبت کاری روی چوب مانند سایر رشته های هنری نیاز به ابزارآلات خاصی داشته و بکارگیری این ابزار نیازمند دقت ، حوصله و مهارت کافی می باشد.
ابزارهای منبت کاری شامل : میز کار ، انواع چاقو های منبت کاری ، قلم های تراش ، سوهان آهنی ، کاغذ روغنی یا کالک ، چکش پلاستیکی یا چوبی ، گوژ ، پتک چوبی ، تیز کن برقی ، اره مویی ، گیره نجاری ، لیسه ، دریل ، متر ، سنگ نفت ، ابزار تفکیک v شکل ، مغار ( مغار تخت ، مغار نیم باز ، مغار گلویی ، مغار شفره )
چوب های مورد استفاده در منبت کاری عموما شامل چوب گردو ، چوب گلابی ، چوب نارون ، چوب راش ، چوب تبریزی ، چوب نراد یا سفید روسی است.
جذابیت و ایده برای منبت کاری روی چوب
یک ایده لوکس برای دکوراسیون منزل استفاده از وسایل چوبی منبت می باشد. هنر منبت کاری بسیاری از وسایل چوبی را به اکسسوری هایی جذاب و تزئینی و در عین حال کاربردی تبدیل می نماید. منبت کاران با تجربه نقوش و طرح های متنوعی را بر روی انواع اثاث منزل مانند مبلمان، میز و صندلی ، میز تلویزیون ، گلدان ، کتابخانه ، قاب آینه و…. به زیباترین شکل کنده کاری کرده و یک محصول تزئینی چشمگیر تولید می کنند. طراحی و ظرافت کار در مبلمان منبت کاری شده بسیار حائز اهمیت بوده و آنها را بعنوان دکوراسیون تجملاتی و سلطنتی نمایش می دهد.
با به کار گیری هنر منبت کاری بر روی کابینت آشپزخانه و در اجزای مختلف آن مانند پایه های کانتر، دستگیره کشو ، سطح مقطع چوبی کابینت دکوراسیون خانه ایرانی رنگ و بویی از این هنر زیبا به خود می گیرد. MDF به دلیل خاصیت درخشندگی ، انعطاف پذیری زیاد و ماندگاری و دوام بالا گزینه مناسبی برای ساخت کابینت آشپزخانه ایرانی است و قابلیت پذیرش طرح های ایرانی منبت را نیز دارا می باشد. این همنشینی زیبای طرح ها و نقوش ایرانی و رنگ های سنتی و محبوب ایرانی با اثاث خانه ، سردی فضا را از بین برده و صمیمیت و گرمای خانه را دو چندان می سازد.